İşyerinde hayatınız kabusa mı döndü? Sürekli fırça atan bir müdürünüz mü var? Her sabah “Bugün başıma ne gelecek, acaba istifa etsem mi?” diyorsanız dikkat! Siz de bir ‘mobbing’zede olabilirsiniz…Özel Avusturya Sen Jorj Hastanesi Uzman Psikolog Sinem G.Şahin konu ile ilgili önemli bilgiler verdi.
Mobbing Nedir?
Bir kişiyi işten attırmak ya da kişiyi bezdirip istifa etmesini sağlamak amacıyla sistematik olarak yapılan psikolojik taciz mobbing olarak adlandırılıyor. Genelde yaş, ırk, cinsiyet ayırımı gözetmeden yapılan kötü davranışları, tacizleri ve alayları içeriyor. Cinsiyet ayırımı mobbing nedenlerinden biri olarak görülmese de istatistiklere bakıldığında buna en çok maruz kalanların kadınlar olduğu ve maalesef ki kadının kendi hemcinsi tarafından hedef seçilme oranının bir erkeğin kadını hedef seçme oranından fazla olduğu gözleniyor.
Araştırmalar her iş yerindeki on kişiden neredeyse üçünün mobbingzede olabileceğini gösteriyor. Bu durum, mutsuz çalışanın iş yerindeki verimini düşürerek ve sürekli çalışan değişimine yol açarak hem iş yerinin kazancını çok olumsuz yönde etkiliyor hem de kişileri psikolojik ve fizyolojik sağlığından ediyor.
Peki Mobbing Süreci Nasıl İşler?
Kişiler arasında ya da grupla kişi arasında herhangi bir konu üzerinden anlaşmazlık ya da bir çatışma ile başlar. Bu ilk süreçte henüz mobbing değildir. Ama ardından psikolojik saldırılar gelir, işte o zaman mobbing başlamıştır. Sonrasında yönetim devreye girer ve çalışanın kendini suçlu hissedip doğru ifade edememesi yada yönetimin farkındalığının olmaması yüzünden mobbingzede uyumsuz, zor yada ruhsal sorunları olan bir çalışan olarak lanse edilir. Sonunda da işten çıkarılır veya kendisi dayanamayıp istifa eder. Ama süreç bunla da bitmez; bu olayın yarattığı stres bozukluğu devam eder ve kişide psikolojik ve fizyolojik bir yığın hastalıklar gözükmeye başlar. Ayrıca kişinin başka bir iş bulması da eski iş yerindeki kötü referansı sonucu riske girer.
Mobbingzede Olup Olmadığımızı Nasıl Anlarız?
Eğer iş ortamınızda sosyal ilişkilerinize bir blokaj konmuşsa; kimse sizinle konuşmuyor ve varlığınız reddediliyorsa, aynı zamanda arkanızdan konuşulup alay ediliyorsanız, yaptığınız iş mantıklı gerekçelere dayatılmadan sürekli olarak eleştiriliyor ve bu eleştiriler artık özgüveninizi zedeleyici bir boyuta ulaşıyorsa, özellikle yapmanız gereken, verimli olduğunuz iş dışında işlere yığılıyorsanız ve bu artık sizi hem psikolojik hem fiziksel olarak zorlamaya başladıysa durup düşünmenizde ve hatta bir uzmana başvurmanızda yarar var.
Her İşyerinde Olabilecek Çatışmayla Mobbing Arasındaki Farkı İyi Ayırt Etmek Lazım
Kurum içerisinde oluşan her çatışmayı, her anlaşmazlığı, bireylerin birbirine yaptığı her eleştiriyi mobbing olarak değerlendiremeyiz. Farklı karakter ve düşüncelere sahip insanların bir arada iş yaptığı ortamda bu tür durumlar olasıdır. Bunun mobbing olduğunun sinyalini bize amacı, planlılığı ve sürekliliği gösterir. Eğer amaç o işin verimliliğini arttırmak ya da işle alakalı karşı görüşlerden kaynaklanan anlaşmazlığı vurgulamak adına girilen bir çatışma değil de kişinin işten uzaklaşmasını sağlamaksa, bu amaç doğrultusunda sistematik bir şekilde kişiye karşı onu ezici planlar yapılıyorsa ve kişi buna tesadüfen bir kere değil bir çok kere maruz kalıyorsa bu mobbingtir.
Hangi Kurumlarda Daha Sık Rastlanır?
Mobbing aslında tüm sektörlerde görülebilen bir durum. Özellikle ülkemizdeki gibi işsizliğin yoğun olduğu ve bu yüzden çalışanın değer kaybettiği durumlarda daha da artıyor. İş yerlerindeki bazı faktörler mobbingin ortaya çıkma olasılığını arttırabiliyor. Eğer iş ortamı çok fazla stresli ya da çok fazla monoton ise, kişiler bu stresi birbirine aktarabiliyor ve ya monotonluğu atmak için birini kendine hedef seçip onu yıldırmaya çalışırken eğlenebiliyor. Yönetim kadrosunda ve yapısında birden bire beklenmedik değişimler olduğunda da iç çatışmalar mobbingle sonuçlanabiliyor. Ya da idari kadrodakilerin iletişim becerileri zayıf, liderlik yetenekleri kötü ise aynı şekilde mobbinge zemin hazırlanabiliyor. Araştırmalara bakıldığında özel sektörde yüzde 30, kamu sektöründe yüzde 40 oranında mobbing olduğu ve bunun özellikle eğitim ve sağlık alanında toplandığı görülüyor.
Mobbingzedelerin Genel Özellikleri
Mobbingzedelerin karakterlerine yönelik bir genelleme yapılamasa da işlerine bakış açılarında benzerlikler görülmüştür. Hemen hemen hepsi işini mükemmel yapmaya çalışan, iş yerine bağlı, yaratıcı ve çoğunlukla yetenekleri mobbing uygulayan kişiden daha üstün görüldüğü için hedef seçilen kişilerdir. Bu kişiler iş yerine bağlılıklarından veya başka bir yerde iş bulamayacağını düşündüğünden, özgüven eksikliğinden veya bu olanların suçunu kendisinde aramasından dolayı mobbinge katlanma eğilimindedirler.
Mobbing Uygulayanların Yapısı
Dr. Leymann, mobbing uygulayanların özdeğerleriyle ilgili sorunları olduğunu vurguluyor. Özdeğer sorununun yarattığı kendine güvensizliği, aşağılık kompleksini ve kıskançlığı saklamak için giriştiği çabalar ise kişide aşırı kontrolcü, alıngan, kavgacı ve iktidar hastası bir imaj yaratıyor. Bu kişilerin duygularını kabul ve ifade etmekte zorlanan kişiler oldukları görülüyor.
Mobbing Psikolojimizi Nasıl Etkiler?
Mobbingin çalışana etkisi, iş yerindeki mutsuzluktan çok daha öteye gitmektedir. Kişilerde özgüven zedelenmeleri ve öz değer kaybıyla başlayan süreç, içe kapanmaya ve ağır depresyonlara kadar varabilmektedir. Müdahale edilmemiş ve süreci ilerlemiş mobbing vakalarında travma sonrası stres bozukluğu, uyku bozuklukları, yeme bozuklukları görülebilmekte, kişilerde fizyolojik rahatsızlık olarak beliren ( özellikle mide ve ciltte) ama kökeni psikolojik olan çeşitli psikosomatik rahatsızlıklar oluşabilmektedir. Maalesef en uç noktada sonu intihara kadar varabilen mobbing durumları vardır. Dr. Leymann bir çalışmasında İsveç’te intiharların yüzde 15’inin mobbing kaynaklı olduğunu ortaya koymuştur.
Nasıl Önlenir?
Mobbingi önlemenin ilk basamağı onunla ilgili farkındalıktan geçiyor. Mobbinge maruz kalan kişinin öncelikle onu olağan iş yeri çatışmalarından ayırıp bunun taciz boyutuna varan bir durum olduğunu fark etmesi gerekiyor. Sonrasında bu durumun kendisinden tamamen bağımsız olduğunu, psikolojik bir kavram olarak tanımlandığını ve başkalarının da başına gelebildiğini anlaması ve suçu kendinde aramayı bırakarak harekete geçmesi gerekmektedir. İlk eylem bunu uygulayan kişilere sözel ve davranışsal tacizlerine son vermelerini direk belirtmektir. Bu konuyla ilgili kendisine tanıklık edebilecek bir iş arkadaşı olması ona yarar sağlayacaktır. Verilen gereksiz işlerin ve oluşan olayların yazılı bir dokümanda olması bunu üst makamlara bildirirken elinde delil oluşturması açısından önemlidir. İşyerinde gerekli yerlere (insan kaynakları yada üst yönetim gibi) başvurma konusunda geç kalınmaması mobbingin yaratacağı tahribatın azamiye indirilmesi açısından önemlidir. Bu zorlu bir süreç olduğundan psikolojik destek almak yararlı olacaktır.
Bireysel çabaların ötesinde, ülkemizde artık bu kavram daha dikkate alınarak kurumsal düzenlemeler yapılmalı,iş yerlerinde mobbing tanımlanmalı, işveren ve çalışan bu konuda bilinçlendirilip net yaptırımlar oluşturulmalıdır.